Vastgoed blijft aantrekkelijk tijdens uitdagende tijden met een verschuiving naar nieuwe sectoren als gevolg van de pandemie

• _{Brussel op 12e plaats in ranglijst van 31 Europese steden wat betreft algemene vastgoedvooruitzichten, een stijging met één plaats in vergelijking tot vorig jaar dankzij aantrekkelijke prijzen en lage risicoperceptie.}
• _{Vastgoed met betrekking tot datacentra, logistiek en life sciences vormen de top 3 sectoren wat betreft groeivooruitzichten; traditioneel sterke sectoren hebben het moeilijk.}
• _{Kantoor- en winkelvastgoed worden beschouwd als het meest onderhevig aan herbestemming (respectievelijk 51% en 37%).}  
• _{De beschikbaarheid van beleggingskapitaal is groot en duurzaamheidsstrategieën op het gebied van milieu, maatschappij en goed bestuur (ESG) blijven terrein winnen.}

Donderdag 10 december 2020 - De Europese vastgoedsector bevindt zich in een cyclische terugval die samenvalt met structurele veranderingen op lange termijn voor vastgoed, zo blijkt uit de nieuwste, 18e editie van het rapport Emerging Trends in Real Estate® Europe 2021. Dit onderzoek werd uitgevoerd door PwC en het Urban Land Institute (ULI) bij bijna 1.000 vastgoedprofessionals in heel Europa. De kleinhandel en de kantorensector worden het zwaarst getroffen door de wijdverbreide onzekerheid over huurinkomsten tijdens de coronapandemie.

Vastgoedmanagers zijn voorzichtig over de algemene vooruitzichten; 90% zegt zich zorgen te maken over de Europese economische groei in 2021 en 81% maakt zich zorgen over de onderbreking van bedrijfsactiviteiten. Daarnaast verwacht 44% een daling van de winstgevendheid, terwijl dit in 2019 slechts 15% was. De pijplijn van pre-COVID-19 deals is grotendeels afgerond en de sector is terughoudend wat betreft het aantrekken van nieuwe transacties en kapitaal als gevolg van reisbeperkingen en (gedeeltelijke) lockdowns. De vraag naar vastgoed als activaklasse en ‘veilige haven’ blijft echter zo sterk dat meer dan de helft van de ondervraagden verwacht in 2021 netto-kopers van vastgoed te zijn.

Brussel: stabiele positie

De rangorde van de steden in het rapport van dit jaar weerspiegelt zowel de voorzichtigheid als de kansen op de markt: steden die liquiditeit en stabiliteit bieden doen het goed. Het is echter duidelijk dat dit geen goede crisis is voor miljoenensteden, waar het leven duur en complex is en gepaard gaat met langdurig en druk woon-werkverkeer. Kleinere, dynamische steden die aantrekkelijk zijn voor starters en jongeren, met lagere huurprijzen dan de miljoenensteden, blijven aantrekkelijke beleggingsbestemmingen.  

Brussel staat op de 12e plaats wat betreft de algemene aantrekkingskracht voor beleggers in 31 Europese steden. De stad stond vorig jaar nog op de 13e plaats en het jaar daarvoor op de 21e plaats. In de afgelopen jaren heeft de stad geprofiteerd van de bredere Europese investeringstrend naar meer operationele sectoren zoals woningen en hotels. Brussel heeft haar positie tijdens de coronacrisis bovendien kunnen versterken. “De aantrekkingskracht van Brussel gaat breder dan louter redelijke prijzen”, zegt Grégory Jurion, Partner en Real Estate leader bij PwC België. “In onze 2020 Workplace Preference-enquête werd Brussel aangeduid als de meest populaire werklocatie voor jonge Belgen tussen de 19 en 28. In 2019 bleek uit onze Europese Start-up enquête dat 90% van de in Brussel gevestigde startups hun stad beoordelen als een geweldige plek om zaken te doen, vóór innovatiecentra als Berlijn en Parijs. Bovendien biedt Brussel de juiste mix van activa en een regelgevend kader dat transparantie en rechtszekerheid biedt én buitenlandse beleggers van geschikte beleggingsinstrumenten voorziet. Daarnaast staat mobiliteit - openbaar vervoer, autodelen, mobiliteit als dienst - hoog op de agenda bij alle belanghebbenden. In combinatie met een hoge kwaliteit van leven en de sterke vraag naar woningen, zorgen deze factoren ervoor dat Brussel een sterke positie blijft innemen".

Een veranderend landschap

De coronapandemie heeft een aantal eerder vastgestelde structurele trends versterkt, zoals de snelle groei van e-commerce en thuiswerken. Vastgoedprofessionals beschouwen kantoor- en winkelvastgoed dan ook als de types vastgoed meest onderhevig aan herbestemming (respectievelijk 51% en 37%). Het versnelde tempo van digitalisering over de hele wereld (versterkt door COVID-19) heeft ook gevolgen voor de voorkeuren van beleggers, die steeds meer inzetten op vastgoed gelinkt aan logistiek, datacentra, communicatietorens en glasvezel. Ook de life sciences zijn in een nieuw licht komen te staan door COVID-19. Vastgoedontwikkelaars en beleggers interesseren zich steeds meer in deze sector, die van oudsher weliswaar zeer gespecialiseerd is, maar veel potentie heeft gezien de demografische ontwikkelingen op lange termijn en de anticyclische aard van de sector.

Woningen blijven zeer geliefd bij beleggers. Drie sectoren in de top tien vertegenwoordigen een of andere vorm van woonvastgoed. Door de sterke groei van thuiswerken en de onzekerheid over hoe deze trend zich op langere termijn zal ontwikkelen en wat de toekomstige rol van de werkplek zal zijn, staat dit jaar geen enkele kantoorsector in de top tien. Zelfs het flexibele/serviced en co-working-vastgoed is in de rangschikking gezakt, omdat de sector afwacht hoe dit vastgoed zich in een post-pandemische wereld zal ontwikkelen.

“Door de onzekerheden dit jaar zijn de prioriteiten in de sector verschoven,” aldus Xavier Denis, Chair van ULI in België. “Aan de ene kant hebben we een verschuiving gezien van de reguliere sectoren van de detailhandel, de horeca en de vrijetijdssector, en een vertraging van nieuwe transacties in kantoorvastgoed. Aan de andere kant zien we een versterkte vraag naar huisvesting of andere alternatieve sectoren zoals datacentra, life sciences, gezondheidszorg, energie- en communicatie-infrastructuur, en een blijvende aantrekkingskracht van industrieel vastgoed en logistiek vastgoed. Er is een groeiende behoefte om beter te kijken naar de waarde die uit deze vraagverschuivingen kan worden afgeleid in de manier waarop we leven, werken en consumeren. Beleggers moeten ook verder kijken dan vastgoed, naar meer operationele aspecten. We leven in zeer interessante tijden!”

Kapitaal op zoek naar (maatschappelijk verantwoorde) mogelijkheden

In deze tijden van grote onzekerheid zien beleggers de Europese kernsteden nog steeds als veilige opties en is er ook nog steeds sprake van voorzichtig optimisme. De beslissing van centrale banken om de rentetarieven in de nabije toekomst laag te houden kan bovendien leiden tot een opleving van de investeringsactiviteit. Beheerders van beleggingsfondsen komen namelijk onder druk te staan om opgekropte kapitaal te investeren. Maar de uitdagingen op het gebied van zakenreizen en mogelijke toekomstige lockdowns zorgen voor bezorgdheid over het sluiten van transacties. De branche kon bogen op een pijplijn van transacties die waren ontstaan vóór de coronapandemie, meestal met bestaande partners en steeds onder voorbehoud van de traditionele due diligence. Echter, de aanhoudende restricties (die er bijvoorbeeld voor zorgen dat overzeese beleggers geen onroerend goed in Europa kunnen bezoeken alvorens het te kopen) en het feit dat het lastig is om nieuwe relaties op te bouwen via Zoom, kunnen het transactievolume aanzienlijk vertragen. Terzelfdertijd kan dit een voordeel opleveren voor spelers met een sterke lokale aanwezigheid en middelen. In Europa is het beleggingsklimaat van land tot land verschillend; deze heterogeniteit biedt de lokale spelers het voordeel dat zij beter kansen kunnen identificeren. Het is de verwachting dat in 2021 binnenlandse investeerders op de voorgrond zullen treden.

Na COVID-19 is er veel meer aandacht gekomen voor duurzame strategieën op het gebied van milieu, maatschappij en goed bestuur (ESG). 78% van de respondenten denkt dat energie-efficiëntie, koolstofuitstoot en klimaataanpassing belangrijker zullen worden in hun portefeuilles in 2021. Sommigen binnen de sector richten hun aandacht op wat er gedaan kan worden om het winkel- en kantooraanbod te verduurzamen als het wordt herbestemd. Aangezien er al veel wordt gedaan om de milieu-impact van de bebouwde omgeving te verminderen, zien de ondervraagden nu een groeiend belang voor de sociale aspecten van hun strategieën.

“Het Europese vastgoed heeft een keerpunt bereikt en is bezig zijn toekomstige rol in de samenleving te ontwikkelen terwijl het geconfronteerd wordt met de cyclische uitdagingen na het uitbreken van de coronapandemie en de voortdurende onzekerheid die dit met zich meebrengt. In 2020 is ook de vastgoedwereld zijn bredere rol in de samenleving serieuzer gaan evalueren”, aldus Geoffroy Jonckheere, Partner in de Real Estate tak van PwC België. "Dit varieert van het aanpakken van diversiteit en integratie op de werkplek tot een toegenomen aandacht voor het milieu, maatschappij en goed bestuur. De maatschappelijke ontwrichting die COVID-19 teweeg heeft gebracht, kan de groei en de zichtbaarheid van duurzaamheidsbeleggingen in vastgoed versnellen. Maatschappelijke impact wordt steeds meer beschouwd als onderdeel van een algemene strategie in plaats van een specifieke beleggingsstrategie van gespecialiseerde fondsen of producten. Er is een duidelijke bereidheid om ESG aspecten te formaliseren en de ontwikkeling ervan te stimuleren, maar er is nog wel een lange weg te gaan.”

###

Over Emerging Trends in Real Estate® Europe 2021

Emerging Trends in Real Estate® Europe (ETRE) is een publicatie over trends en prognoses. Dit is de18e uitgave. Het rapport, dat gezamenlijk is opgesteld door PwC en het Urban Land Institute, biedt een vooruitblik op beleggings- en ontwikkelingstrends, kapitaalmarkten, steden, sectoren en andere vastgoedkwesties in Europa (zie onderstaande grafiek). Het rapport bevat de standpunten van 995 personen uit 25 Europese landen die een breed scala aan deskundigen uit de sector vertegenwoordigen, zoals beleggers, fondsbeheerders, projectontwikkelaars, vastgoedbedrijven, kredietverstrekkers, makelaars en consultants. De interviews zijn afgenomen in de periode juli - september 2020.

Over ULI

ULI, het Urban Land Instituteis een non-profit onderzoeks- en onderwijsorganisatie gefinancierd door haar leden. ULI werd opgericht in 1936 en heeft meer dan 40.000 leden, waarvan de meesten werkzaam zijn in de ruimtelijke ordening en vastgoedsector, het bedrijfsleven en de publieke sector. ULI is een multidisciplinair vastgoedforum en bevordert een open uitwisseling van ideeën, informatie en ervaringen tussen leiders uit de sector en beleidsmakers die zich inzetten voor het creëren van betere plaatsen.

Volgens onze leden verstrekken we informatie die ze kunnen vertrouwen en is ULI een plek waar leiders professioneel en persoonlijk kunnen groeien door te delen, te begeleiden en problemen op te lossen. ULI-leden zetten zich met trots in voor het beste beleid en de beste praktijken op het gebied van landgebruik.

ULI is sinds het begin van de jaren '90 actief in Europa en telt momenteel meer dan 3.000 leden. We zijn vooral sterk vertegenwoordigd in de belangrijkste Europese vastgoedmarkten van het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Frankrijk en Nederland, maar we zijn ook actief in opkomende markten zoals Turkije en Polen. Ga voor meer informatienaar europe.uli.org.

Over PwC

Bij PwC is het ons doel om vertrouwen in de maatschappij op te bouwen en belangrijke problemen op te lossen. We zijn een netwerk van bedrijven in 155 landen met meer dan 284.000 mensen die zich inzetten voor het leveren van audits, fiscaliteit- en adviesverlenende diensten. Kom meer te weten en vertel ons wat voor u belangrijk is door ons te bezoeken op www.pwc.com.

PwC verwijst naar het PwC-netwerk en/of een of meer van haar aangesloten bedrijven, die elk een afzonderlijke rechtspersoon zijn. Ga naar www.pwc.com/structure voor meer informatie.

© 2020 PwC. Alle rechten voorbehouden

Contact

Erik Oosthuizen

[email protected]
​0474 56 42 76

www.pwc.com