Emerging Trends in Real Estate: Urban Land Institute en PwC stellen vast dat het vertrouwen na de pandemie een sprong voorwaarts maakt en dat er langzamerhand een nieuw evenwicht wordt gevonden t.a.v. de langetermijneffecten van COVID-19 en structurele veranderingen

• Vertrouwen van bedrijfsleven in vastgoedsector bereikt hoogste niveau sinds 2014.
• Er worden ingrijpende veranderingen in de vastgoedsector verwacht als gevolg van veranderende consumentenbehoeften, digitalisering en een steeds krachtiger ESG-agenda, hoewel de echte effecten nog moeten blijken.
• Londen voert de stedenranglijst voor 2022 aan gevolgd door Berlijn en Parijs.
• Logistiek en de woningsector staan op grond van de vooruitzichten bovenaan de ranglijst, samen met alternatieve categorieën van activa – nieuwe energie-infrastructuur, biowetenschap en datacenters.
• Behoefte aan organisatorische transformatie met focus op technologie, vaardigheden en ESG zijn van essentieel belang voor 68% van de grote spelers in de vastgoedsector.

Emerging Trends in Real Estate^® Europe 2022, het 19^de jaarlijkse onderzoek van het Urban Land Institute (ULI) en PwC naar de verwachtingen van marktleiders in de Europese vastgoedsector voor het komende jaar, laat zien dat het vertrouwen volgend jaar aanzienlijk zal toenemen, hoewel de vooruitzichten op langere termijn worden gekenmerkt door onzekerheid, omdat er vaak nog een nieuw evenwicht gevonden moet worden met betrekking tot de radicale veranderingen in de vastgoedsector die door COVID-19 zijn teweeggebracht of versneld.

Het rapport, gebaseerd op de meningen van 844 vooraanstaande spelers in de vastgoedsector registreert de hoogste niveaus van ondernemersvertrouwen sinds 2014 en een verdubbeling van de positieve vooruitzichten vergeleken met dezelfde periode van vorig jaar, wat duidt op de wijdverspreid gevoel van opluchting en optimisme op korte termijn dat de sector veerkrachtig is gebleven tijdens de pandemie en vastgoed een geliefde vermogenscategorie blijft. Ongeveer de helft van de respondenten denkt dat het ondernemersvertrouwen (52%), de winstgevendheid (49%) en de werkgelegenheid (53%) in de sector in 2022 zullen stijgen.

Voor velen betekent dit dat de prestaties van vastgoed er voor 2022 relatief sterk uitzien, met hogere verwachte rendementen dan een jaar geleden. Dit vertrouwen wordt verder ondersteund door de aanhoudend sterke vraag van investeerders die verwachten dat eigen vermogen en vreemd vermogen beide ruimschoots beschikbaar zullen zijn, zij het met aanzienlijke verschillen tussen sectoren, afhankelijk van de vraag welke sectoren tijdens de pandemie goed hebben gepresteerd en welke aanzienlijk hebben geleden.

Maar er is ook het besef dat de opluchting op korte termijn over de terugkeer naar een normaler bedrijfsklimaat, de onzekerheid en volatiliteit op middellange termijn maskeert. Lisette van Doorn, CEO van ULI Europe, merkt op: "De Europese vastgoedsector komt erachter dat de uitweg uit de pandemie geen rechte lijn is. Er is een inhaalvraag waarvan kan worden geprofiteerd, maar er moet ook grip worden gekregen op wat "de economie weer op gang brengen" werkelijk betekent. De huidige onzekerheden komen tot uiting in vrij sterke gevoelsschommelingen, terwijl de sector tegelijkertijd worstelt met de interpretatie van het mogelijke effect van vraagstukken als onderbrekingen in de toeleveringsketen, stijgende energieprijzen en tekorten op de arbeidsmarkt op de vastgoedsector en hoe lang deze actueel zullen blijven."

Op korte termijn heeft de grootste onzekerheid van bedrijven betrekking op cyberveiligheid (67% van de respondenten) en een mix van inflatie (59%) en rentetarieven (55%). De meest zorgwekkende vraagstukken voor 2022 in de vastgoedsector betreffen de bouwkosten en de beschikbaarheid van hulpmiddelen (88%), de beschikbaarheid van geschikte grond en activa (66%) en de voorschriften op het gebied van duurzaamheid en decarbonisatie (61%). Veel van deze zorgpunten zullen gevolgen hebben voor bouwprijzen en levertermijnen, net nu de industrie de ontwikkelingsachterstand wil inhalen of herbestemmingsinitiatieven wil nemen.

Deze onzekerheid neemt ook toe voor de langere termijn, in de wetenschap dat de sector op vele fronten moet herstructureren om aan veerkracht te winnen, onder meer door te focussen op een steeds krachtiger ESG-agenda, digitalisering, evenals veranderingen in bedrijfs- en financiële modellen. "Als we verder vooruitkijken naar de komende drie tot vijf jaar, overheerst de onzekerheid, niet alleen vanwege de massale structurele veranderingen die door COVID-19 zijn versneld, maar ook omdat de bezorgdheid over sociale en politieke risico's op de langere termijn groot zal blijven," aldus Van Doorn.

Tegen de achtergrond van deze mix van onzekerheid en opluchting verwacht 59% van de deelnemers aan het onderzoek netto kopers van vastgoed te zijn. Dit is meer dan vorig jaar (55%), en geeft deels het vertrouwen in en deels de inherente aantrekkingskracht weer van vastgoed ten opzichte van andere vermogenscategorieën.

Angus Johnston, Hoofd Vastgoed VK en EMEA bij PwC, verklaart:

"Nu hopelijk het ergste van de pandemie achter de rug is, zien vastgoedbedrijven de toekomst met vertrouwen tegemoet. Een groot deel van het herstel en de toekomstige vorm van de sector in Europa zal worden aangestuurd door de reactie op Netto-nul en de ESG-agenda in bredere zin. Deze uitdagingen zijn stuk voor stuk net zo groot als de uitdagingen van het vinden van het nieuwe normaal na de pandemie. Hier ligt een grote kans voor de sector om een belangrijke rol te spelen bij het vinden van nieuwe duurzame methoden voor hoe we leven en werken."                            

Algehele vooruitzichten Europese steden 2022 – top tien

Londen staat bovenaan de ranglijst van Europese steden wat investerings- en ontwikkelingsvooruitzichten betreft, vóór Berlijn op nummer twee waarmee de twee topposities van vorig jaar worden omgedraaid. Parijs behoudt de derde plaats.

De Britse hoofdstad profiteert van de diepte van haar markt en haar onbetwiste gateway status, maar dit jaar biedt een algeheel waargenomen rendementsverschil van circa 1% tussen Londense kantoren en hun tegenhangers op het vasteland de stad een voordeel op het gebied van prijs-kwaliteitverhouding. Persoonlijke toelichtingen wijzen op vertrouwen in het vermogen van Londen om zichzelf opnieuw uit te vinden als standplaats voor technologie en biowetenschap.

Berlijn, op de tweede plaats, deelt de robuuste economie en transparantie van de andere Duitse steden die in de top 10 staan, en heeft tegelijkertijd een heel eigen specifieke aantrekkingskracht, vooral voor internationale investeerders. Net als vorig jaar staat Parijs op de derde plaats, een weerspiegeling van de gateway status van de stad.

Vooruitzichten voor de sector in 2022 – top tien

De pandemie heeft de trend versterkt dat investeerders zich richten op sectoren die profiteren van megatrends, anticyclisch opereren en veerkrachtige inkomsten blijven genereren. Vanuit het oogpunt van een traditionele sector, is dit gunstig voor logistiek en de meeste vormen van huisvesting, hoewel investeerders zich ervan bewust zijn dat huisvesting politiek een gevoelig onderwerp blijft.

Het zijn echter de nichesectoren die de topplaatsen van de ranglijst innemen, ook al vertegenwoordigen zij momenteel een klein deel van de markt. Nieuwe energie-infrastructuur voert de sectoriële ranglijsten aan, gevolgd door biowetenschap, terwijl ook datacenters het enthousiasme bij investeerders opwekken.

Ondertussen is er nog geen consensus over de toekomst van kantoorpanden, waarbij sommige respondenten enthousiast zijn over de toekomst van flexibele, eersteklas activa, terwijl anderen rekening houden met een onvermijdelijke inkrimping van de totale vraag. Volgens 85% van de respondenten, zal steeds meer tijd worden besteed aan thuiswerken, terwijl 82% een blijvende rol ziet weggelegd voor hoofdkantoren bij het overbrengen van cultuur en aantrekken van talent, en 74% een groeiende waarderingskloof ziet ontstaan tussen kantoorpanden uit de primaire en secundaire sector.

De sectoriële ranglijst wijst duidelijk de richting aan van een fundamentele verschuiving op langere termijn van de sector naar meer operationeel vastgoed terwijl de sector nu optimaal probeert te profiteren van de onmiddellijke economische opleving.

Tegelijkertijd duidt dit op een meer verfijnde benadering van investeren in vastgoed, door bij het nemen van investeringsbeslissingen aandachtig te kijken naar de specifieke kenmerken van subsectoren.

Organisatorische verandering topprioriteit voor meeste grote spelers in de sector

De afgelopen jaren heeft "Emerging Trends Europe" het groeiende belang van operationele activa vastgesteld, maar ook de noodzaak om veel meer nadruk te leggen op klantenservice, reputatie, technologie, een steeds dringender agenda op het gebied van milieu, maatschappij en bestuur (ESG) en diversiteit op de werkvloer.

In het licht van al deze veranderingen bleek uit het onderzoek van dit jaar dat organisatorische transformatie voor 68% van de respondenten een belangrijke vijfjarenprioriteit is, aangedreven door een wijziging in de relaties tussen verhuurders en huurders in elke sector. De sterkste invloeden zijn vastgoed als een dienst en veranderende klantenbehoeften die beide worden genoemd door 89% van de respondenten. De op twee na grootste invloed is de ESG-agenda, met 81%.

Ondanks de noodzaak om nieuwe vaardigheden voor de sector aan te trekken, ziet slechts 49% van de respondenten de "strijd om talent" als een drijfveer, maar uitbreiding van de aanwezige vaardigheden vindt 73% van fundamenteel belang voor een zinvolle en blijvende organisatorische verandering. De deelnemers aan het onderzoek zeggen dat er talent van buiten de vastgoedsector moet worden aangetrokken om technologie, ESG en een op dienstverlening gerichte cultuur te integreren.

Technologie zelf wordt door een nog hoger percentage (92%) gezien als cruciaal voor transformatie. Grotere diversiteit zou een natuurlijk gevolg moeten zijn van de invoer van nieuwe vaardigheden, waarbij 70% dit belangrijk vindt voor transformatie.

Het rapport zet vraagtekens bij het vermogen van de sector om zich met de noodzakelijke snelheid en intensiteit aan te passen, waarbij volgens 83% van de respondenten een "verankering" wordt geïdentificeerd en de huidige cultuur het grootste obstakel vormt voor verandering in hun organisaties. Veel discrepantie tussen de gegeven antwoorden, met name wat betreft het aanwijzen van de noodzakelijke vaardigheden om technologie te integreren, hetgeen wijst op een sector die bereid is te veranderen, maar nog niet weet hoe die verandering tot stand moet worden gebracht.

Contactpersoon

PwC

Diana Yeboah – Manager, mediarelaties, Londen, PwC VK

+44 (0)7483 422914

[email protected]

Urban Land Institute

Chris Harris, Vicepresident, Communicatie

+44 7909 824760

[email protected]

Over het Urban Land Institute

Het Urban Land Institute (ULI) is een non-profit onderwijs- en onderzoeksinstituut dat door zijn leden wordt gesteund. Het heeft als missie de toekomst van de gebouwde omgeving vorm te geven voor een transformatief effect in gemeenschappen wereldwijd. Het instituut, dat in 1936 werd opgericht, telt wereldwijd meer dan 45.000 leden die alle aspecten van de disciplines landgebruik en ruimtelijke ontwikkeling vertegenwoordigen.

ULI heeft meer dan 4000 leden in Europa, verspreid over een netwerk van in 15 verschillende landen gevestigde comités. Voor meer informatie verwijzen we naar europe.uli.orgof volg ons op Twitter of volg onze LinkedIn-pagina.

Over PwC

PwC wil bijdragen aan het vertrouwen in de maatschappij en aan het oplossen van belangrijke problemen – dat is ons doel. PwC-firma's vormen een netwerk van firma's in 156 landen met meer dan 295.000 medewerkers die zich engageren tot het leveren van kwaliteit in audit-, fiscale en adviesdiensten. Laat ons weten wat u belangrijk vindt en lees meer over ons op www.pwc.com.

'PwC' verwijst naar het PwC-netwerk en/of een of meer firma’s die er deel van uitmaken. Elke firma is een afzonderlijke juridische entiteit. Zie www.pwc.com/structure voor meer gedetailleerde informatie hierover.